Erişilebilir Trafik Sakinleştirme ve Akım İyileştirme Uygulamalarının Trafiğe Olan Etkilerinin İncelenmesi
Kadir Berkhan Akalın
Arş. Gör., Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir, Türkiye
Çağdaş Kara
Dr., Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir, Türkiye
Abdulkadir Özden
Dr., Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir, Türkiye
Günümüzde sürdürülebilir ulaşım ve trafik problemlerinin
çözümü konusunda yapılan araştırmalar giderek
yaygınlaşmaktadır. Kentleşmenin en önemli unsurlarından bir
tanesi; toplu taşıma ve yaya öncelikli bir ulaşım sisteminin
sağlanması olarak gösterilmektedir (He, Yan vd. 2016, Jain, Jain
vd. 2017, Karim, Daissaoui vd. 2017). Dünya üzerinde trafik
sıkışıklığının her sene milyarlarca dolara mal olduğu tahmin
edilmektedir. Trafik sıkışıklığı, özellikle büyük ve kalabalık
şehirlerde can kayıpları, gürültü ve çevre ve kirliliği gibi hayatı
olumsuz etkileyen olguları beraberinde getirmektedir (Coric ve
Gruteser 2013). Türkiye de hızlı nüfus artışı ve sosyo-kültürel
olarak gelişmektedir. Bu gelişim beraberinde özellikle büyük
ölçekli kentlerde trafik hareketliliğin artması mevcut ulaştırma
sistemlerinin etkinliğini azalmakta ve yeni sistemlerin
geliştirilmesi veya düzenlenmesi ihtiyacı doğurmaktadır
(Gündüz, Mehmet vd. 2011, Akman ve Alkan 2016). Bu kapsamda
birçok gelişmiş ve gelişmekte olan ülkede, özellikle yaya ve
bisiklet güvenliği ön planda tutulmuş ve bunlarla ilgili
uygulamalar geliştirilerek, çevre ve insan dostu ulaşım
sistemlerinin kullanımı yaygınlaştırılmıştır. Bütün bu gelişmeler
dikkate alındığında, ülkemizde de bu tarz yaya, engelli ve
bisikletli öncelikli sürdürülebilir uygulamaların desteklenmesi ve
yaygınlaştırılması gerektiği sonucu ortaya çıkmaktadır. Yaya
öncelikli ve yayaların güvenliğinin üst düzeyde sağlandığı bir
ulaşım sisteminin temelinde sürücülerin eğitimi ve uyumu yer
almaktadır. Ancak bunun kısa vadede kolay olmaması ve
insanların yetenekleri ile tarzlarının farklı olduğu düşünülürse,
bazı yaptırımlar ve trafik sakinleştirme yöntemleri güvenlik
önlemlerinin alınması kapsamında uygulanabilir. Bu çalışmada,
yaya önceliğinin ve güvenliğinin en üst seviyede olması gereken
üniversite yerleşkeleri, okullar, hastaneler ve sağlık merkezleri
çevresinde alınması gereken önlemler ile beraber trafik sakinleştirme uygulamaları hakkında değerlendirmeler
yapılmıştır. Bu kapsamda, Tıp Fakültesi Hastanesi ve Diş
Hekimliği Fakültesi Ağız ve Diş Sağlığı Merkezi’ne sahip Eskişehir
Osmangazi Üniversitesi (ESOGÜ) Meşelik yerleşkesindeki mevcut
yuvarlak adalı kavşak için, kaza ve sıkışıklık azaltıcı uygulamalar
ile birlikte yaya, bisikletli ve engelli dostu uygulamalar
değerlendirilerek, trafiğe olan etkileri incelenmiştir. İncelenen
kavşakta, içerisinde yuvarlak trafik adası yer almakta ve adanın
küçük olması sebebiyle sürücüler tarafından geçiş üstünlüğü
karmaşası yaşanmaktadır. Her bir akım kolundan gelen
sürücülerin istikametini değiştirmeden karşı kola geçebilmesi,
bütün kolların yaklaşık aynı boyutlarda olması, kavşak
girişlerindeki kauçuk hız kesici kasislerin küçük boyutları
sebebiyle hız azaltma etkilerinin yeterli olmaması gibi
nedenlerden dolayı, kavşak içindeki araçlar kavşağı öncelikli
olarak terk edemedikleri için tıkanıklığa neden olmaktadırlar.
Ayrıca kavşak yaklaşım kolundaki yaya geçitlerinin kavşağa çok
yakın olması sebebiyle, araçların yayalara yol vermek için
durabileceği yeterli depolama alanı olmaması ve hızla dönen
araçların geçen yayayı fark edememesi gibi sebepler tıkanıklığı
arttırmakta ve güvenliği azaltmaktadır. Trafik adası veya küçük
yuvarlak adalı kavşaklarda, geçiş üstünlüğü konusunda sürücüler
tereddüt yaşayabilmektedirler. Ancak genel olarak kavşak içi
tıkanıklık yaşanmaması için önce boşaltılması istenildiğinden
önceliklidir. Dört kollu kavşaklar sinyalize değilse, tüm kollar aynı
düzeyde yolsa ve herhangi bir levha ile aksi belirtilmemişse geçiş
üstünlüğü sağdan gelen araçlara aittir. Güvenlik düzeyi bu
durumda en düşük olacaktır. Dönel kavşaklar ise araç
sürücülerinin kavşağa yaklaşırken refleks olarak yavaşlama
ihtiyacı hissettiği, kavşak içindeki bisikletli dâhil tüm motorlumotorsuz
araçların geçiş üstünlüğü olan, kavşağa giriş-çıkışlarda
yayalara yol vermenin zorunlu olduğu, sinyalize olmayan kavşak
tipleri içinde güvenlik düzeyi en yüksek kavşak tipidir. Bir
kavşakta en önemli parametre güvenliktir. Eşdüzey kavşak
kesişimlerinde akım özellikleri genellikle kavşakta kapasite ve
gecikme değerleri ile doğrudan ilişkilidir. Kapasite, kavşaktan
geçebilecek araç sayısı; gecikme ise kavşağı kullanan tüm araçların
kuyrukta bekleme veya kavşağa yaklaşırken yavaşlama
hareketlerinden oluşan zaman kayıplarını ifade etmektedir (HCM
2010). Çalışma kapsamında giriş kısmında bahsi geçen kavşaktaki
dört farklı durum (Mevcut Durum: Yuvarlak adalı kavşak,
Senaryo 1: Dönel kavşak olarak düzenleme, Senaryo 2: Sinyalize
kavşak olarak düzenleme, Senaryo 3: Dönel kavşak ve yükseltilmiş
yaya geçidi ile düzenleme) incelenerek gecikme, hizmet kapasitesi,
emisyon değerleri gibi trafik göstergeleri açısından, Synchro 10 mikro ölçekli trafik benzetim programı kullanılarak,
değerlendirmeler yapılmıştır. Synchro 10; trafik analizleri için
Highway Capacity Manual (HCM) yöntemlerini kullanan bir
benzetim programıdır (HCM 2010). Benzetim programında
kullanılan trafik hacimleri, ESOGÜ yerleşkesindeki kavşakta zirve
saatlerde (sabah, öğle ve akşam) yapılan trafik sayımlarından elde
edilmiştir. Hacim verileri programa girilerek dört farklı durum
için analizler yapılmıştır. Çalışmada ESOGÜ’deki yuvarlak adalı
kavşak için mevcut durum, Senaryo 1, 2 ve 3 koşulları altında
benzetim analizleri Synchro 10 programı yardımıyla yapılmıştır.
Benzetim analiz sonuçları incelendiğinde sinyalizasyon sistemi
uygulaması (Senaryo 2) güvenli, ekonomik ve çevreci bir çözüm
olarak görünse de, gün içerisinde kavşağın yoğun olmaması
sebebiyle araçların ışıklı kavşakta gereksiz beklemelerin artması
söz konusu olmaktadır. Bununla birlikte sinyalizasyon sisteminin
gerek kurulum, gerekse bakım/onarım maliyetleri
düşünüldüğünde bu senaryo ekonomik bir çözüm olmayacaktır.
Bunun yanı sıra Senaryo 1, ekonomik ve çevreci görünmekle
birlikte güvenlikli bir tasarım değildir. Yaya, engelli ve bisikletli
güvenliğinin üst düzeyde olması gereken bölgelerde; güvenlik,
ekonomi ve çevreci göstergeler çerçevesinde en uygun tasarımın
Senaryo 3 olduğu görülmektedir. Bu kapsamda yükseltilmiş yaya
geçitleri ile birlikte tasarlanacak dönel kavşaklar, yaya ve engelli
dostu uygulamalar kapsamında, hem trafik güvenliğini arttıracak
hem de akım iyileşmesi sağlayacaktır.
Anahtar Kelimeler: Sürdürülebilir Ulaşım, Yaya Öncelikli Ulaşım, Çevre ve İnsan Dostu Ulaşım, Trafik Sakinleştirme, Trafik Yönetimi
